İhtirazi Kayıt ile Ödeme

1- Kavramın İncelenmesi

İhtirazi kayıt kavramın yasal bir tanımı bulunmamaktadır. İhtirazi kayıt, geri durma, çekinme, ön koşul, kabul etmeme ve yakın anlamlarında kullanılmaktadır.[1] Uygulamada ise çekince kaydı anlamına gelmektedir.

İhtirazi kayıt ileri sürme hakkı, asıl borç ilişkisinden kaynaklanan ve ona bağlı olarak varlık kazanan bir haktır. Hukuk düzeni, ifadaki belirsizliğin hak sahibine zarar vereceğini düşündüğü konularda, bu belirsizlikten kaçınmak için ihtirazi kayıt ileri sürme hakkının kullanımına yer vermiştir. Alacaklının kendi iç iradesi ile fiili uygulama arasındaki yorum farkını gidermek için başvurulan ve alacaklıya geleceğe ait güvence sağlayan bir hak niteliğindedir. Bir hukuksal ilişkiden doğan borcun kısmen ifasından, borcun kalan kısmının da ifa edildiği sonucunun çıkmasını önleyici niteliğe sahip olduğu düşünülürse, ihtirazi kayıt ileri sürmeye ilişkin etkinin geçmişe değil de geleceğe etkili olması gerektiği görülür.[2]

Bir hukuk terimi olarak ihtirazi kayıt, muayyen hakları kullanmak serbestisini muhafaza etmek isteyen tarafın bu husustaki vaki beyanıdır. Gerek uluslararası sözleşmelerde gerekse özel kesimde şahıs ve/veya tüzel kişiler arasında yapılan sözleşmelerde sıklıkla kullanılan bir müessesedir.[3]

2- İhtirazi Kayıt Koyma Usulü

İhtirazi kayıt düzenlemesi, TBK’nın çeşitli hükümlerinde “saklı tutulması” ya da “çekince” kavramı ile geçmektedir.

İhtirazi kayıt ancak bu hakkı ileri sürmeye yetkili kişi tarafından kullanılabilir. Ancak ihtirazı kayıt ileri sürme hakkı kişiye sıkı sıkıya bağlı bir hak olmadığından hak sahibi tarafından bizzat ya da yetkilendireceği kişi tarafından kullanılabilir.[4]

İhtirazi kayıt ileri sürme hakkı tek taraflı irade beyanının açıklanması ile kullanılır. Yani karşı tarafın kabulüne bağlı değildir. Bu noktada şu husus açıklığa kavuşturulmalıdır. İhtirazi Kayıt Sözlü Yapılabilir Mi?

İhtirazi kaydın ileri sürülmesi kural olarak herhangi bir şekle bağlı değildir. Dolayısıyla sözlü olarak da yapılabilir ise de ispat kolaylığı sağlaması açısından yazılı olarak yapılmasında yarar bulunmaktadır. Ancak ihtirazı kaydın ileri sürülmesi kanunen bir şekle bağlanmışsa geçerliliği o şekle uygun olarak kullanılmasına bağlıdır. Örneğin TBK’nın 253. maddesinde taksitli satışlara malın satıcının ticari faaliyeti kapsamında satılması halinde sözleşmede mülkiyeti saklı tutma kaydının yer alması gerektiği belirtilmiştir.

“TBK'nun 131. maddesine göre asıl borç ifa yada diğer bir sebeple sona erdiği takdirde, rehin, kefalet, faiz ve ceza koşulu gibi buna bağlı hak ve borçlarda sona ermiş olur. İşlemiş faizin ve ceza koşulunun ifasının isteme hakkı sözleşme ile veya ifa anına kadar yapılacak bir bildirimle saklı tutulmuş ise ya da durum ve koşullarda saklı tutulduğu anlaşılmaktaysa bu faizler ve ceza koşulu istenebilir. Somut olayda, davacının davalı Kurum'a yönelik faiz isteminin saklı tutulduğuna yönelik ihtirazî kayıt ileri sürdüğünü tanık deliline dayandırmasına göre, davalı Kurum'un yetkilisi huzurunda sözlü beyanın halin icabından anlaşılan durum olarak değerlendirilemeyeceği açıktır. Gerçekten kesinleşen mahkeme ilamının faize dair olarak herhangi bir hüküm içermemesi, birikmiş maluliyet aylıklarının toplu ödeme tarihi esnasında ve öncesinde davacı tarafından faiz alacağının saklı tutulduğuna yönelik ihtirazî kaydın yazılı olarak ileri sürülmemesi, eldeki davanın da toplu ödeme tarihinden sonraki bir tarihte açılmış olması sebebiyle faiz isteme hakkı düştüğünden bu yöndeki isteminin reddi gerekir iken aksi yönde karar verilmesi usul ve yasaya aykırı olup bozma nedenidir.” (Yargıtay 21. H.D. 2017/3038 E. - 2017/9042 K. - 9.11.2017)

Yer verilen Yargıtay kararında ihtirazi kaydın sözlü ileri sürülüp tanık deliline dayanılması yeterli görülmemiş ve ihtirazi kaydın yazılı şekilde ileri sürülmemiş olması ve diğer nedenlerle faiz isteme hakkının düştüğü belirtilmiştir. Bu sebeple ihtirazi kayıtların yazılı yapılması önem teşkil etmektedir.

Karşı tarafa telgraf çekmek, iadeli taahhütlü mektup göndermek, noterden ihtar çekmek, para ödemesi (Havale/EFT gibi) yaparken açıklama kısmına çekinceyi eklemek, faks çekmek gibi şekillerde ihtirazi kayıt iradesi açıklanabilir. İhtarnamenin noterden çekilmesi zorunluluğu bulunmamaktadır. Ancak bu işlemin noterden yapılması ispat bakımından kolaylık sağlar.

İhtirazi kayıt ileri sürme hakkı ifadan önce veya en geç ifa sırasında kullanılması gerekir. İhtirazi kayıt herhangi bir duraksamaya ve kuşkuya yer vermeyecek şekilde açık, net ve anlaşılır bir şekilde ifadan önce veya en geç ifa anında kullanılmalıdır. İhtirazi kaydın sağladığı hukuki koruma sayesinde hak arama yolları açık tutulmakta, en önemlisi de hukuksal güvenlik sağlanmaktadır. İhtirazi kayıt yolu ile borçlu ve alacaklı talep ve dava haklarını elinde tutmaya devam etmektedir.[5]

3- İhtirazi Kayıt Örnekleri

1- “…öngörülemeyen, tarafımıza yüklenemeyecek bir sebeple temelinden sarsılan sözleşmeyi aşırı ifa güçlüğü sebebiyle fesih edeceğimizi, bundan sonra yapılacak tüm ifaların ifanın aşırı ölçüde güçleşmesinden doğan tüm talep ve dava haklarımızı saklı tutularak ifa edilmiş sayılacağını ihtaren bilginize sunarız…”

2- “…borcu tüm dava ve talep haklarım saklı kalmak kaydıyla ifa ediyorum…”

3- “…100 bin TL asıl alacak, 15 bin TL işlemiş faiz ve 50 bin TL cezai şart toplamından oluşan 165 bin TL alacak hakkıma yönelik yapılacak olan ifalar öncelikle faiz, sonrasında cezai şart ve akabinde asıl alacaktan mahsup edilecektir…”

4- “…yapmış olduğunuz ödemeyi tüm işlemiş faiz ve cezai şart talep ve dava hakkımı saklı tutarak kabul ediyorum…”

4- Sonuç

Sözleşmelere dayanan uyuşmazlıklar ile ilgili davalarınız için bir avukata danışmanız sizler için işleri kolaylaştıracaktır. Bu konuyla ilgili yaşadığınız her türlü problemde Eryılmaz & Eryılmaz Hukuk ve Danışmanlık Ofisi'ne ulaşabilir ve sorularınızı iletişim kanallarımızdan iletebilirsiniz. Ağustos, 2022

[1] Develioğlu, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat, Aydın Kitabevi, Ankara 2001, s. 420. [2] İhtirazi Kayıt İradesinin Açıklanması (İhtirazi Kayıt İleri Sürme Hakkının Kullanılması) Halil YILMAZ [3] Dr. Hasan AYKIN / vergidosyasi.com [4] http://www.mtnhukuk.com/odesem-gonlum-razi-degil-diyorsaniz-ihtirazi-kayit-ileri-surebilirsiniz [5] http://www.mtnhukuk.com/odesem-gonlum-razi-degil-diyorsaniz-ihtirazi-kayit-ileri-surebilirsiniz